Την Πέμπτη 13 Οκτωβρίου 2022 παρουσιάστηκε το νέο δίτομο βιβλίο του Ιωάννη Μπουγά «Η Ελληνική Βανδέα» από τις εκδόσεις «Πελασγός» στην κατάμεστη αίθουσα «Ιωάννης Καποδίστριας» του Πολεμικού Μουσείου Αθηνών. Ακολουθεί το κείμενο της ομιλίας του συγγραφέα Iωάννη Μπουγά.
Τα παρακάτω είναι μερικά από τα συμπεράσματα στα οποία κατέληξα γράφοντας το παρών έργο.
Πόλεμος του 1940-41
1. Οι ηγέτες της Ελλάδος - ο Βασιλιάς Γεώργιος Β’, ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς και ο Στρατηγός Αλέξανδρος Παπάγος - είχαν επιλέξει πολύ πριν τον πόλεμο την πλευρά των ναυτικών δυνάμεων, την Μεγάλη Βρετανία και την Γαλλία. Φυσικά, έκαναν πολύ καλά με την επιλογή τους.
2. Η Ελλάδα δεν είχε καμία δυνατότητα να επιλέξει ουδετερότητα στον πόλεμο από τη στιγμή που η Ιταλία κατέλαβε την Αλβανία. Ο στόχος της ήταν σαφής να φθάσει στα Δωδεκάνησα και να ελέγχει το Αιγαίο. Ο λόγος που ο Ιωάννης Μεταξάς συνέχισε το 1939-40, ακόμη και μετά την επίθεση της Ιταλίας, να κρατά μυστική, όσον ήταν δυνατόν, την απόλυτη θέση της Ελλάδος στο πλευρό της Μεγάλης Βρετανίας, ήταν οι μεγάλες οικονομικές σχέσεις που η χώρα είχε τότε με τη Γερμανία.
3. Παρά τις διαβεβαιώσεις του Ιωάννη Μεταξά και του Βασιλιά Γεωργίου ότι η Ελλάδα ήταν, και θα παρέμενε, στο πλευρό της Μεγάλης Βρετανίας, οι Βρετανοί που κατείχαν θέσεις σχετικές με τον πόλεμο, πέραν ίσως του Βασιλιά, του Τσώρτσιλ και μερικών ακόμη, δεν ήσαν πεπεισμένοι γι’ αυτό. Αυτό συνέβαινε γιατί στις διεθνείς σχέσεις και την ιστορία γενικότερα, το παρελθόν δεν λησμονείται εύκολα. Πολλοί Βρετανοί λειτουργούσαν ακόμη με βάση τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Γι’ αυτούς, οι βενιζελικοί ήσαν οι φίλοι τους, ενώ οι αντιβενιζελικοί ήσαν φίλοι της Γερμανίας. Αυτό βέβαια δεν ήταν ποτέ αλήθεια, αλλά για πολλούς Βρετανούς ήταν γεγονός και η πεποίθηση αυτή δεν τελείωσε ούτε και με το ΟΧΙ του Ιωάννη Μεταξά και του πρωθυπουργού Κορυζή. Τα στελέχη πολλών βρετανικών υπηρεσιών για μεγάλο διάστημα της Κατοχής, συνέχισαν να έχουν την ίδια γνώμη. Έτσι απέφευγαν τους λεγόμενους Μεταξικούς και Βασιλόφρονες και στρέφονταν προς μέλη του ΚΚΕ και Βενιζελικούς, αποτάκτους του κινήματος του 1935, όταν ήθελαν συνεργάτες.
4. Οι Βρετανοί έστειλαν στρατό στην Ελλάδα το 1941 για πολιτικούς όσο και στρατιωτικούς λόγους. Γνώριζαν ότι οι δυνάμεις του Βρετανικού Εκστρατευτικού Σώματος θα ήσαν ανεπαρκείς να σταματήσουν τους Γερμανούς. Ένοιωθαν όμως υποχρεωμένοι να βοηθήσουν την ηρωική σύμμαχο Ελλάδα που είχε νικήσει τους Ιταλούς, λόγω πίεσης της κοινής γνώμης της χώρας τους αλλά και των Ηνωμένων Πολιτειών. Δευτερευόντως ήθελαν να αναγκάσουν τους Γερμανούς να διασκορπίσουν τις δυνάμεις τους με τη δημιουργία ενός ακόμη μετώπου στα Βαλκάνια. Για την Ελλάδα, η αποδοχή του Βρετανικού στρατού ήταν εξ ίσου στρατιωτική, αλλά και πολιτική απόφαση. Πρώτον, ως σύμμαχος δεν μπορούσε να αντιταχθεί περισσότερο στην επιθυμία της Μεγάλης Βρετανίας να στείλει στρατό στη Μακεδονία, αλλά επιπλέον ήλπιζε ότι τα Βρετανικά στρατεύματα, έστω και λίγα, θα βοηθούσαν στην άμυνα στους Γερμανούς. Η σύντομη κατάρρευση της Γιουγκοσλαβίας εκμηδένισε τα περισσότερα θετικά της βρετανικής βοηθείας. Πάντως, πρέπει να τονίσω ότι οι Γερμανοί θα έρχονταν στην Ελλάδα, ακόμη και αν δεν ερχόταν ο Βρετανικός στρατός. Δεν θα άφηναν τις πετρελαιοπηγές της Ρουμανίας εκτεθειμένες σε επιδρομές των Βρετανών από αεροδρόμια της Ελλάδος.
5. Η υπογραφή συνθηκολόγησης με τους Γερμανούς από τον Στρατηγό Τσολάκογλου, παρά τις σαφείς διαταγές και επιθυμίες του αρχιστρατήγου και του Βασιλιά, ήταν μία ενέργεια που δεν έπρεπε να γίνει, όσες δικαιολογίες και αν παρουσιάστηκαν. Τα κράτη και περισσότερο οι ένοπλες δυνάμεις λειτουργούν με βάση την ιεραρχία και τις αποφάσεις της. Μπορούμε εύκολα να φαντασθούμε πόσο θα είχε αλλάξει η ιστορία μας και η εικόνα του ελληνισμού, αν κάθε φορά που ένας αγώνας φαινόταν χαμένος, κάποιος υφιστάμενος καταργούσε την ηγεσία και απεφάσιζε παράδοση.
6. Ένα μεγάλο σφάλμα, με πολύ σημαντική επιρροή στα μετέπειτα γεγονότα, στο οποίον υπέπεσε το 1941 η κυβέρνηση της Ελλάδος και ο Βασιλιάς ήταν ότι πριν αναχωρήσουν από την Ελλάδα δεν φρόντισαν να αφήσουν στη χώρα δίκτυο αντιπροσώπων τους με τους οποίους να έχουν συνεχή επαφή για ανταλλαγή πληροφοριών και εντολών. Αυτή η παράλειψη επέτρεψε στους Βρετανούς, οι οποίοι, αντίθετα με την ηγεσία της Ελλάδος, φρόντισαν να εγκαταστήσουν το δικό τους δίκτυο, να έχουν την αποκλειστικότητα της ανταλλαγής πληροφοριών και μηνυμάτων με την Ελλάδα. Αν σημειώσουμε ότι το δίκτυο που εγκατέστησαν οι Βρετανοί στην Ελλάδα αποτελείτο από αντικυβερνητικούς, κυρίως αριστερούς, αλλά και βενιζελικούς αποτάκτους του 1935, μπορούμε να δούμε πως η αντίσταση κατά των κατακτητών εξετράπη γρήγορα, από το 1941, σε αντικυβερνητική και αντικαθεστωτική υπόθεση. Έτσι, μέχρι τις αρχές του 1943, οι κύριοι σύνδεσμοι μεταξύ Ελλάδος και της βρετανικής υπηρεσίας SOE στο Κάιρο και στη Σμύρνη ένας υποπλοίαρχος απότακτος του 1935 και φανατικός κομμουνιστής, μαζί με έναν πρώην λαθρέμπορο ναρκωτικών, πρώην κατάδικο, και αργότερα τρόφιμο ψυχιατρείων. Αυτοί είχαν το δικαίωμα και τη δύναμη να επιλέγουν άτομα και οργανώσεις να χρηματοδοτήσουν με χρυσές λίρες ή να παραδώσουν ασύρματο για απ’ ευθείας επικοινωνία με Αίγυπτο ή Σμύρνη. Το τραγικό δε είναι ότι όλα αυτά γίνονταν χωρίς καμία γνώση του Βασιλιά και της κυβέρνησης εξορίας.
7. Η Μάχη της Κρήτης χάθηκε από τη λανθασμένη πεποίθηση των Βρετανών ότι ο στόλος τους ήταν ικανός από μόνος του να την προστατεύσει. Έτσι, το 1940 βεβαίωσαν τον Παπάγο ότι μπορούσε άφοβα να μεταφέρει την 5η Μεραρχία Κρητών στο μέτωπο, τον Μάρτιο του 1941 αρνήθηκαν να βοηθήσουν στην επιστροφή της στο νησί από την Ήπειρο, και το χειρότερο δεν οργάνωσαν ισχυρή άμυνα των αεροδρομίων της Κρήτης, ιδιαίτερα του Μάλεμε. Από τη στιγμή που οι Γερμανοί κατέλαβαν το Μάλεμε και άρχισαν να προσγειώνουν αεροπλάνα, χάθηκε και η Κρήτη.
8. Στην αποτυχία της επιχείρησης των Γερμανών εναντίον της Ρωσίας συνετέλεσαν πολύ η επίθεση στην Ελλάδα και τη Γιουγκοσλαβία, καθώς και η Μάχη της Κρήτης. Όσον αφορά το αποτέλεσμα ολοκλήρου του πολέμου, κατά τη δική μου άποψη, στον Χίτλερ στοίχισε η συμμαχία του με την Ιταλία του Μουσολίνι. Φυσικά, από τη στιγμή που οι ΗΠΑ εισήλθαν στον πόλεμο, η Γερμανία είχε μηδενική πιθανότητα νίκης.
Κυβέρνηση Εξορίας, Εθνική Αντίσταση και Βρετανική Ανάμειξη και στα δύο
9. Η κριτική που έχει γίνει από κάποιους για την αναχώρηση του Βασιλιά και της κυβέρνησης εκτός Ελλάδος, ως και για τη μεταφορά των αποθεμάτων χρυσού, είναι απόλυτα κακοπροαίρετη και χωρίς βάση. Η αναχώρηση καλώς έγινε και ο χρυσός καλώς απομακρύνθηκε από την Ελλάδα. Αν χρησιμοποιήθηκε καλώς στο εξωτερικό και τι απέγινε μετά τον πόλεμο το ποσό που είχε απομείνει, είναι άλλο ζήτημα και μπορεί να τύχει έρευνας και κριτικής.
10. Η μεγάλη πίεση που ασκήθηκε από τους πολιτικούς της Ελλάδος και τους Βρετανούς στον Βασιλιά και στον πρώτο πρωθυπουργό της εξόριστης κυβέρνησης Εμμανουήλ Τσουδερό να «δημοκρατικοποιήσουν» άμεσα την κυβέρνηση εξορίας, είχε πολλές αρνητικές συνέπειες. Λόγω αυτής της πίεσης δέχθηκαν ασμένως στην κυβέρνηση τον τότε νεαρό, και εντελώς άπειρο, Παναγιώτη Κανελλόπουλο που τους συνέστησαν οι Βρετανοί. Ο διορισμός του στις θέσεις του υπουργού Στρατιωτικών και αντιπροέδρου της κυβέρνησης το 1942, διευκόλυνε την πολιτικοποίηση των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων Μέσης Ανατολής και οδήγησε σχεδόν στη διάλυσή τους. Ο συγκεκριμένος πολιτικός διακήρυττε ότι «και ο στρατός βουλεύεται», αντικατέστησε διοικητές Μονάδων με απόστρατους του κινήματος του 1935 που προκάλεσαν μεγάλες διαμάχες, και επέτρεψε τη συγκρότηση πολιτικών οργανώσεων εντός των ενόπλων δυνάμεων! Αμέσως μετά την υπουργοποίησή του τον Ιούνιο του 1942 και μέχρι το τέλος του χρόνου ήταν η φωνή της ελληνικής κυβέρνησης στη Μέση Ανατολή, γιατί ο Βασιλιάς Γεώργιος Β’ με τον Τσουδερό πρώτα επισκέφθηκαν τις ΗΠΑ και τον Καναδά και εν συνεχεία εγκαταστάθηκαν στο Λονδίνο. Ο Κανελλόπουλος εκείνη την περίοδο έδρασε ως πολιορκητικός κριός που χρησιμοποίησαν οι μεν Έλληνες αριστεροί και οι βενιζελικοί στη Μέση Ανατολή για να κυριαρχήσουν στις ένοπλες δυνάμεις, οι δε Βρετανοί της SOE (Υπηρεσία Ειδικών Επιχειρήσεων στις κατεχόμενες χώρες) για να γιγαντώσουν το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ στην Ελλάδα.
11. Τα κομμουνιστικά κινήματα της Μέσης Ανατολής είχαν και μία σημαντική θετική επιρροή στα μετέπειτα γεγονότα. Εξ αιτίας τους συγκροτήθηκε η 3η Ορεινή Ταξιαρχία «Πραιτωριανών τηςε Ελευθερίας» (οι κομμουνιστές τους αποκαλούσαν «Πραιτωριανούς του Βασιλιά») που βοήθησαν στην ήττα του ΕΛΑΣ στα Δεκεμβριανά. Ο Ηλίας Τσιριμώκος τους είχε προειδοποιήσει να μην προχωρήσουν σε κίνημα στη Μέση Ανατολή, αλλά δεν τον άκουσαν.
12. Οι Βρετανοί ασκούσαν απόλυτο έλεγχο στον Βασιλιά Γεώργιο Β’ και στην κυβέρνηση εξορίας, αλλά και στις πρώτες μετά την απελευθέρωση. Την περίοδο 1941-45 διόρισαν όλους τους πρωθυπουργούς, τον αντιβασιλέα Δαμασκηνό, ενώ την πρώτη περίοδο 1941-42 είχαν λόγο ακόμη και για τον διορισμό υπαλλήλων προξενείων. Ο Βασιλιάς Γεώργιος Β’ στην εξορία, πέραν της ισχυρής στήριξης από τον Τσώρτσιλ και από τον πρόεδρο Ρούσβελτ, είχε πολύ λίγους να στηριχθεί. Αντιμετώπιζε την αντίδραση και καχυποψία υπουργών και στρατηγών των συμμάχων, λόγω των συνεχών αιτημάτων του για βοήθεια προς τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις και για τη μεταφορά τροφίμων προς τον ελληνικό λαό. Ταυτόχρονα, αντιμετώπιζε τις συνεχείς διακηρύξεις των Ελλήνων πολιτικών ότι δεν είναι δημοφιλής στον Ελληνικό λαό, και ότι χωρίς δημοψήφισμα δεν θα πρέπει να επιστρέψει στην Ελλάδα.
13. Στο ερώτημα, «αν το ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΠΟΝ, ΕΤΑ, ΟΠΛΑ ήσαν αντιστασιακές οργανώσεις», η δική μου απάντηση είναι ένα καθαρό όχι. Όλες αυτές οι οργανώσεις ήσαν κομματικές παραφυάδες του ΚΚΕ, μασκαρεμένες ως αντιστασιακές. Όλα τα μέλη του ΕΛΑΣ, της ΟΠΛΑ, αλλά και τα στελέχη του ΕΑΜ είχαν ψευδώνυμα. Πόσοι αντάρτες άλλων ενόπλων οργανώσεων είχαν ψευδώνυμα; Ο ΕΛΑΣ πολέμησε κυρίως και πρωταρχικά Έλληνες, όχι τους Γερμανούς. Να διευκρινίσω όμως ότι αυτό δεν σημαίνει ότι κάποια άτομα, μέλη ή συνεργάτες αυτών των οργανώσεων δεν ήσαν ειλικρινείς αντιστασιακοί πατριώτες, ούτε ότι αυτές οι οργανώσεις ενίοτε δεν συμμετείχαν σε καθαρά αντιστασιακές επιχειρήσεις (π.χ. Γοργοπόταμος, επιχείρηση «Animals» στη Δυτική Ελλάδα και την ενέδρα στον Σαραντάπορο).
14. Η εμπλοκή του ΕΛΑΣ με τους Γερμανούς συνήθως γινόταν με ενέδρες εναντίον μεμονωμένων Γερμανών ή μικρών φαλάγγων αυτοκινήτων, που είχαν φριχτό αντίκτυπο στον άμαχο πληθυσμό. Οι Γερμανοί δεν κυνηγούσαν τους υπευθύνους αλλά εφήρμοζαν μαζικά αντίποινα εναντίον αθώων αμάχων, με εκτελέσεις και καταστροφές χωριών. Επίσης, η συνήθεια των ανταρτών του ΕΛΑΣ να παραμένουν εντός χωριών προκαλούσε σκληρά αντίποινα των Γερμανών εναντίον των αθώων κατοίκων. Ενδεικτικά να αναφέρω ότι στην Πελοπόννησο οι Γερμανοί το 1943-44 έχασαν περίπου 1.150 στρατιώτες από όλες τις αιτίες. Οι Έλληνες θύματα των Γερμανών και του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ/ΟΠΛΑ μέχρι το τέλος του 1944 υπολογίζονται σε 9.000. Προσθέτοντας τις χιλιάδες ομήρους που εστάλησαν στη Γερμανία, εκ των οποίων πολλοί δεν επέστρεψαν, τα δεκάδες κατεστραμμένα χωριά και τις υποδομές (γεφύρια, λιμάνια, σιδηρόδρομο), έχομε μία καλύτερη ιδέα της αξίας αυτής της «αντίστασης» σε μία σπουδαία περιοχή για τους Γερμανούς και το ΚΚΕ, όπως η Πελοπόννησος.
15. Οι Γερμανοί διατηρούσαν στρατό στην Ελλάδα κυρίως για να συγκρατήσουν κοντά στα παράλια τυχόν αποβατικές δυνάμεις των συμμάχων. Οι δυνάμεις τους αυξομειώνονταν, ανάλογα με την πρόβλεψή τους περί επικείμενης ή όχι απόβασης των συμμάχων. Το μέγεθος του Γερμανικού στρατού δεν εξαρτάτο από τον αριθμό ή τη δύναμη των ανταρτών. Την δημιουργία από τους Βρετανούς ενόπλου αντάρτικου στην Ελλάδα και ελληνικού στρατού στην Μέση Ανατολή, οι Γερμανοί την έβλεπαν ως σοβαρή ένδειξη ότι θα γινόταν συμμαχική απόβαση στην Ελλάδα. Όμως, το Βρετανικό Γενικό Στρατηγείο και το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής, στήριζαν το ένοπλο αντάρτικο πιστεύοντας ότι αυτό απασχολούσε Γερμανικό στρατό, και αδιαφορούσαν για το γεγονός ότι η παρουσία ενόπλων ανταρτών, ιδιαιτέρως του ΕΛΑΣ με τον τρόπο που δρούσε, πρωταρχικά έβλαπτε τον ελληνικό λαό, όχι τους Γερμανούς!
16. Ο ΕΛΑΣ γιγαντώθηκε από τους Βρετανούς. Ήταν ουσιαστικό δημιούργημά τους με τρεις τρόπους. Πρώτον με τη χρηματοδότηση με μεγάλες ποσότητες χρυσών λιρών –τα συγκεκριμένα ποσά υπάρχουν στο βιβλίο- και με εκατοντάδες ρίψεις παντός είδους υλικού (όπλα, πυρομαχικά, στρατιωτικά ρούχα και υποδήματα, τρόφιμα και φάρμακα). Παρά το γεγονός ότι ο ΕΛΑΣ είχε τη στήριξη του ΕΑΜ και της ΕΤΑ και προέβαινε ευρέως σε πλιάτσικο τροφίμων από τους κατοίκους, θα ήταν αδύνατο να διατηρήσει τόσες χιλιάδες αντάρτες στο βουνό χωρίς τα Βρετανικά υλικά. Δεύτερη εξυπηρέτηση του ΕΛΑΣ από τους Βρετανούς ήταν ότι μέσω αυτών απέκτησε τα όπλα της Ιταλικής Μεραρχίας «Πινερόλο» στην Θεσσαλία. Ο Ιταλός στρατηγός παρέδωσε τη Μεραρχία του στους Βρετανούς, απομονώθηκε και έπεσε εύκολα στα χέρια του ΕΛΑΣ. Χωρίς τους Βρετανούς, ποτέ δεν θα περνούσαν τα όπλα της «Πινερόλο» στον ΕΛΑΣ. Τρίτος τρόπος βοηθείας των Βρετανών στον ΕΛΑΣ, ήταν ότι η παρουσία των συνδέσμων τους μεταξύ των ανταρτών έπειθε τον λαό της υπαίθρου ότι το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ είχαν τη στήριξη των συμμάχων.
17. Βρετανική βοήθεια πήραν και οι άλλες οργανώσεις που κρατήθηκαν στο βουνό. Ο ΕΔΕΣ, το 5/42 του Ψαρρού και ο Τσαούς Αντών. Υπάρχει μια ειρωνεία σχετικά με τη στρατευμένη αριστερή ιστοριογραφία. Επειδή ο στρατηγός Ζέρβας έδινε λίρες στους αντάρτες και τους αξιωματικούς του από αυτές που λάμβανε από τους Βρετανούς, αποκαλούν την οργάνωσή του μισθοφορική. Ο ΕΛΑΣ πήρε τέσσερες φορές περισσότερες λίρες από τον ΕΔΕΣ, αλλά τις κρατούσαν για τον εαυτόν τους οι ηγέτες τους μαζί με τα στελέχη του ΕΑΜ. Φαίνεται ότι αυτό τους κάνει διαφορετικούς από τον ΕΔΕΣ!
18. Οι Βρετανοί αξιωματικοί σύνδεσμοι που το 1942-44 έπεφταν με αλεξίπτωτα στην Ελλάδα αντιμετώπιζαν ένα μεγάλο πρόβλημα. Οι ασύρματοι που είχαν μαζί τους, πότε χάνονταν και πιο συχνά δεν λειτουργούσαν, ώστε οι αξιωματικοί δεν είχαν επαφή με το Κάιρο και εξαρτώντο από το ΕΑΜ για επικοινωνία. Για παράδειγμα, η Ομάδα που ήρθε τον Οκτώβριο του 1972 και εκτέλεσε τη καταστροφή της γέφυρας του Γοργοπόταμου, απέκτησε δική της επαφή με το Κάιρο μόνο τον Ιανουάριο του 1943. Στο διάστημα που οι σύνδεσμοι ήσαν αποκομμένοι από την υπηρεσία τους, εξαρτώντο από το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, άκουγαν την προπαγάνδα του και σίγουρα επηρεάζονταν θετικά ή ένοιωθαν υποχρεωμένοι. Κανείς σχεδόν από τους υψηλόβαθμους Βρετανούς αξιωματικούς που έδρασαν στην Ελλάδα δεν ξέφυγε από αυτήν την κατάσταση, πλην ίσως του τρίτου επικεφαλής της ΣΣΑ, του αντισυνταγματάρχη Nicholas Hammond. Ο συγκεκριμένος Βρετανός αξιωματικός έπεσε στο βουνό Όσσα τον Φεβρουάριο του 1943, τραυματίστηκε, ο ασύρματός του χάλασε και έμεινε απομονωμένος και υπό την προστασία ομάδας του ΕΛΑΣ επί έναν περίπου μήνα, αλλά αντελήφθη τον πραγματικό στόχο του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και τον ανέφερε στην υπηρεσία του, η οποία όμως τον διέταξε να μην εμπλέκεται σε πολιτική ανάλυση αλλά να περιορισθεί στη στρατιωτική στήριξη του ΕΛΑΣ. Ο Nicholas Hammond ήταν σαφώς η μειοψηφία μεταξύ των συνδέσμων, αφού οι περισσότεροι εκφράζονταν θετικά για τον ΕΛΑΣ.
Τάγματα Ασφαλείας
19. Τα Τάγματα Ασφαλείας ήταν δημιούργημα της Ελληνικής κατοχικής κυβέρνησης ως άμυνα στην αυξανόμενη επιθετικότητα του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και την προστασία της χώρας από την αναμενόμενη εκ μέρους τους απόπειρα βίαιης κατάληψης της εξουσίας μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Αυτό ήταν το σκεπτικό του Ιωάννη Ράλλη όταν το έθεσε ως όρο στους Γερμανούς για να αναλάβει πρωθυπουργός. Ειδικώς, τα πρώτα Τάγματα, τα Τάγματα Ευζώνων που δημιουργήθηκαν στην Αθήνα το καλοκαίρι του 1943, ήταν ένας καθαρά αστυνομικός οργανισμός. Δεν είχαν κατάλληλο στρατιωτικό οπλισμό, ούτε επαρκή όγκο για σοβαρές επιθετικές επιχειρήσεις εναντίον του ΕΛΑΣ. Τα Τάγματα Ασφαλείας είχαν την ανοικτή ή καλυμμένη υποστήριξη της αστικής τάξης της Ελλάδος και των περισσοτέρων πολιτικών. Μάλιστα, τους λόγους δημιουργίας τους, τους εξηγεί καλύτερα παντός άλλου ο Στυλιανός Γονατάς σε μία Έκθεση του Ιανουαρίου 1944 που διαβάστηκε στο Συνέδριο της Βηρυτού. Είναι στις σελίδες 395-396. Είναι μοναδική περίπτωση αστυνομικών ή και στρατιωτικών Μονάδων που συγκροτήθηκαν στην Κατεχόμενη Ευρώπη από τους κατεχομένους, και όχι από τους Γερμανούς. Βασικός στόχος του Ιωάννη Ράλλη που συγκρότησε τα Τάγματα ήταν να κρατήσει την Αθήνα μετά την αποχώρηση των Γερμανών, ώστε να μην καταληφθεί από το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Βενιζελικοί πολιτικοί που τον βοήθησαν στη συγκρότηση και στελέχωσή τους με βενιζελικούς αξιωματικούς, αποτάκτους του κινήματος του 1935, είχαν και πολιτικούς στόχους. Σκόπευαν να τα χρησιμοποιήσουν ως Αντιβασιλικά Τάγματα, που θα εμπόδιζαν την επιστροφή του Γεωργίου Β’ στην Ελλάδα. Ο στόχος αυτός στην πορεία εγκαταλείφθηκε, εμπρός στην αυξανομένη απειλή του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ.
20. Τα επόμενα Τάγματα Ασφαλείας, τα Τάγματα της Πελοποννήσου ή Τάγματα του Παπαδόγγονα, συγκροτήθηκαν το 1944 και είχαν στόχο την προστασία του λαού της Νότιας Πελοποννήσου από την Κόκκινη Τρομοκρατία που είχε εξαπολύσει το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ μετά την αποχώρηση του Ιταλικού στρατού, τον Σεπτέμβριο του 1943 και η οποία όσο προχωρούσε ο καιρός γινόταν κατακλυσμός. Αντίθετα με τα Τάγματα Ευζώνων, αυτά τα τάγματα στελεχώθηκαν από εν ενεργεία αξιωματικούς, κατά κανόνα βασιλόφρονες. Ο κατοχικός πρωθυπουργός Ιωάννης Ράλλης και αυτά τα Τάγματα ίσως τα έβλεπε ως μέρος της δύναμης που θα προστάτευε την πρωτεύουσα από το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Γι’ αυτό, τον Σεπτέμβριο του 1944, διέταξε τον συνταγματάρχη Παπαδόγγονα να μετακινήσει τη Μονάδα του στην Αθήνα, αλλά εκείνος αρνήθηκε να αφήσει την Τρίπολη στην διάθεση του ΕΛΑΣ.
21. Επειδή ο πρώτος στόχος της κατοχικής κυβέρνησης για την δημιουργία των Ταγμάτων Ασφαλείας ήταν η προστασία της πρωτεύουσας, ώστε να μην καταληφθεί από τον ΕΛΑΣ μετά την απελευθέρωση, γι’ αυτό δεν συγκρότησε Τάγματα Ασφαλείας βορείως της Χαλκίδας ή του Αγρινίου. Στον αρχικό σχεδιασμό υπήρχε απόφαση συγκρότησης δύναμης δύο Ταγμάτων στην Θεσσαλονίκη, αλλά η απόφαση αυτή δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Τάγματα Ασφαλείας συγκροτήθηκαν μόνο στην Αθήνα και στον περίγυρό της, την Πελοπόννησο, την Δυτική Στερεά και την Εύβοια. Ένοπλες Ομάδες που συγκρότησαν Έλληνες ή οι Γερμανοί σε άλλες περιοχές, την Θεσσαλία, τη Μακεδονία ή την Κρήτη δεν είχαν ουδεμία σχέση με τα κυβερνητικά Τάγματα Ασφαλείας και δεν ανήκαν σε αυτά. Στην Ανατολική Στερεά, μέρος του περίγυρου της Αθήνας, δεν συγκροτήθηκαν Τάγματα Ασφαλείας γιατί εκεί υπήρχε το 5/42 Τάγμα Ευζώνων του συνταγματάρχη Ψαρρού. Βέβαια, ο ΕΛΑΣ διαλύοντας το 5/42 τον Απρίλιο του 1944, δημιούργησε ένα σημαντικό κενό στον περίγυρο της Αθήνας, μέσω του οποίου μπορούσε να μετακινήσει δυνάμεις εναντίον της. Μάλιστα, το γεγονός ότι μέρος των ανταρτών του 5/42 που κατόρθωσαν να διαφύγουν την αιχμαλωσία από τον ΕΛΑΣ, κατέφυγαν στην Πάτρα και κατετάγησαν στο εκεί Τάγμα Ασφαλείας, χρησιμοποιείται από μια μερίδα ιστοριογράφων ως απόδειξη σχέσεων μεταξύ του Ψαρρού και των Γερμανών.
22. Γενικώς, οι αξιωματικοί που στελέχωσαν τα Τάγματα Ασφαλείας κράτησαν τον όρκο τους και συμπεριφέρθηκαν καλώς προς τους αντιπάλους τους, μέλη του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ/ΟΠΛΑ. Υπήρξαν και περιπτώσεις, σχετικά λίγες με βάση τα μίση και τις αντιπαλότητες εκείνης της περιόδου, που παραφέρθηκαν και υπέπεσαν σε βαριά παραπτώματα. Θα τα βρείτε στις σελίδες του βιβλίου. Εδώ θα αναφέρω τρία. Τον Ιούνιο του 1944, ένας λόχος που είχε έδρα την Καλαμάτα, ως αντίποινα για τη δολοφονία ενός δικού τους Ταγματάρχη από την ΟΠΛΑ, εκτέλεσε 35 αμάχους. Στην Ναύπακτο, ο διοικητής του Τάγματος ανέθεσε τη φύλαξη αιχμαλώτων ανταρτών του ΕΛΑΣ σε Λόχο που υπηρετούσαν μόνο πρώην αντάρτες του 5/42 που είχαν χάσει συναδέλφους τους ή και συγγενείς τους από τον ΕΛΑΣ, με αποτέλεσμα να γίνουν σοβαρά έκτροπα εναντίον των κρατουμένων. Το Τάγμα «Λεωνίδας» της Σπάρτης, το οποίον δεν ανήκε ακόμη στα Τάγματα Ασφαλείας, αλλά διοικείτο από μια πλειάδα αξιωματικών με βαθμό έως και Ταγματάρχη, τον Ιανουάριο του 1944 στην Καλαμάτα, ως αντίποινα για τη δολοφονία ενός οπλίτη του και τον τραυματισμό ενός άλλου, συνέλαβε 188 αμάχους και τους παρέδωσε στους Γερμανούς. Αυτοί κράτησαν 142, εκ των οποίων οι περισσότεροι εκτελέστηκαν τον επόμενο μήνα ως αντίποινα για ενέδρα του ΕΛΑΣ που είχε νεκρούς Γερμανούς. Στο βιβλίο γίνεται εκτεταμένη αναφορά στο κοινωνικό προφίλ των οπλιτών των Ταγμάτων Ασφαλείας σε σύγκριση με τους αντάρτες του ΕΛΑΣ και τα μέλη της ΟΠΛΑ. Σίγουρα δεν ήσαν στοιχεία λούμπεν και δεν πήγαν πολλοί για το φαΐ τους, όπως γράφουν πολλοί ταγμένοι ιστοριογράφοι. Οι ίδιοι ιστοριογράφοι που δεν φαίνεται να ενοχλούνται από τα μέλη του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ που έσφαζαν γυναίκες και παιδιά και τα έριχναν σε τρύπες και ξεροπήγαδα!
23. Τα Τάγματα Ασφαλείας ουσιαστικά εκτέλεσαν την αποστολή τους και ο βασικός στόχος για τον οποίον συγκροτήθηκαν επετεύχθη. Η Αθήνα δεν κατελήφθη από τον ΕΛΑΣ. Χωρίς την ύπαρξή τους, είναι δύσκολο να υποστηρίξει κανείς ότι το ΚΚΕ θα συμμετείχε στο Συνέδριο της Βηρυτού και οι ηγέτες του θα δέχονταν να συμμετάσχουν στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας του Παπανδρέου. Αν δεν υπήρχαν τα Τάγματα Ασφαλείας, γιατί να υπέγραφαν και τη Συμφωνία της Καζέρτας και να έμπαιναν κάτω από τη διοίκηση του Βρετανού στρατηγού Σκόμπυ; Ο ΕΔΕΣ ήταν μακριά και λίγος για να τους απειλήσει. Εκτός τούτου, χωρίς την παρουσία των Ταγμάτων είναι παρά πολύ πιθανόν ότι ο ΕΔΕΣ θα είχε διαλυθεί από τον ΕΛΑΣ νωρίτερα και δεν θα είχε υπογραφεί η Συμφωνία της Πλάκας τον Φεβρουάριο του 1944 που σταμάτησε τις επιθέσεις του ΕΛΑΣ εναντίον του ΕΔΕΣ. Η ύπαρξη των ισχυρών μονάδων Ταγμάτων Ασφαλείας στην Νότιο Πελοπόννησο, και η ανάγκη να εξολοθρευθούν αυτές κατά προτεραιότητα, εμπόδισε τον ΕΛΑΣ Πελοποννήσου να ακολουθήσει τους αποχωρούντες Γερμανούς στην Αττική, πριν αφιχθεί ο Βρετανικός στρατός και η Ελληνική Κυβέρνηση. Χάρη στην παρουσία των Ταγμάτων Ασφαλείας, ο ΕΛΑΣ δεν κατέλαβε άλλη μεγάλη πόλη, πλην Καλαμάτας και Πύργου, πριν την άφιξη των πρώτων Βρετανών, και αυτές μετά από μάχες στις οποίες ξόδεψε μεγάλο ποσό από τα πολεμοφόδιά του, τα οποία αλλιώς θα τα είχε στα Δεκεμβριανά.
24. Πιστεύω ότι ένας λόγος που δεν δικαιώθηκαν άμεσα τα Τάγματα Ασφαλείας μετά τα Δεκεμβριανά, όπως έγινε με τη Χωροφυλακή και την Αστυνομία, ήταν ότι η κυβέρνηση απέκρυπτε ότι πολέμησαν στα Δεκεμβριανά, πρώτα ως οπλίτες των Ταγμάτων στου Γουδή και αλλού βοηθώντας την 3η Ορεινή Ταξιαρχία και τη Χωροφυλακή, και στη συνέχεια σε πολλά μέτωπα μέσα από τα Τάγματα Εθνοφυλακής που στελεχώθηκαν από αξιωματικούς και άνδρες των ΤΑ. Φυσικά, τα Τάγματα Ασφαλείας, ακριβώς επειδή θεωρήθηκαν υπεύθυνα σε μεγάλο βαθμό για την αποτυχία των σχεδίων του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, σήκωσαν και το μεγαλύτερο βάρος της προπαγάνδας τους, ιδιαίτερα με μερικά καθαρά ψεύδη. Να αριθμήσω τρία: ότι δήθεν έδιναν όρκο στον Χίτλερ, ότι ο συνταγματάρχης Παπαδόγγονας έστειλε συγχαρητήριο τηλεγράφημα στον Χίτλερ για την διάσωσή του από την απόπειρα δολοφονίας και ότι δολοφόνησαν με δική τους πρωτοβουλία 100 Έλληνες για τον θάνατο Γερμανού στρατηγού σε ενέδρα του ΕΛΑΣ κοντά στους Μολάους. Για τον συνταγματάρχη Παπαδόγγονα διακίνησαν ένα ακόμη καθαρό ψεύδος ότι τον Αύγουστο του 1943 υπέγραψε το Σύμφωνο Ντομένικο-Παπαδόγγονα, μία δήθεν συμφωνία με τον Ιταλό συνταγματάρχη Doria στην Καλαμάτα, για κοινόν αγώνα εναντίον του ΕΛΑΣ. Η ιδέα του δήθεν Συμφώνου και η συγγραφή του έγινε από στελέχη του ΕΑΜ Μεσσηνίας.
25. Τέλος, σχετικά με τα Τάγματα Ασφαλείας, ο κατοχικός πρωθυπουργός Ιωάννης Ράλλης και υπουργοί του, απηλλάγησαν από το δικαστήριο δωσίλογων για τη συγκρότηση τους, ελάχιστοι αξιωματικοί τους αποστρατεύτηκαν μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, ακόμη λιγότεροι απετάχθηκαν για πράξεις δοσιλογισμού, ένας αριθμός αξιωματικών που υπηρέτησαν στα Τάγματα Ασφαλείας έχασαν τη ζωή τους στον αγώνα του 1946-49, ενώ αρκετοί έφθασαν στον βαθμό του στρατηγού.
Αποχώρηση των Γερμανών από την Αττική
26. Τα Τάγματα Ευζώνων είχαν δύο σημαντικές συμμετοχές στην προετοιμασία της ΣΔΑ να κρατήσει την Αθήνα μακριά από τα χέρια του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Με διαταγή του Στρατηγού Σπηλιωτόπουλου κατέλαβαν και προστάτευσαν από την πολιτοφυλακή του ΕΑΜ τον Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθηνών στο Ζάππειο, και συμμετείχαν μαζί με άνδρες εθνικιστικών οργανώσεων στην μεταφορά οπλισμού από τα παράλια της Αττικής στην Αθήνα, χωρίς να δεχθούν έλεγχο από τους Γερμανούς.
27. Το εργοστάσιο ηλεκτρισμού στο Κερατσίνι διεσώθη χάρη στον σχεδιασμό και τις ενέργειες του Βρετανού Αντισυνταγματάρχη Rufus Sheppard και της ομάδας του, και του Τάγματος Διαβιβάσεων που οργάνωσε η ΣΔΑ του Στρατηγού Σπηλιωτόπουλου, όχι από τον ΕΛΑΣ. Στο τέλος της επιχείρησης διάσωσης, βοήθησε και ένα μεικτό τμήμα ανταρτών του ΕΛΑΣ, αστυνομικών και μελών εθνικιστικών οργανώσεων. Όταν όλα τελείωσαν, και οι τελευταίοι Γερμανοί που υπεράσπιζαν το εργοστάσιο σκοτώθηκαν ή συνελήφθησαν, οι Ελασίτες που συμμετείχαν στο τελευταίο μέρος της επιχείρησης, έδιωξαν όλους τους άλλους και παρέμειναν μόνο αυτοί στο εργοστάσιο. Στη συνέχεια, πέρασαν στην ιστορία ότι η διάσωση του εργοστασίου ήταν αποκλειστικά δικό τους κατόρθωμα, ενώ στην πραγματικότητα είχαν πολύ μικρή συνεισφορά!
Δεκεμβριανά
28. Δεν πρέπει να υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι ηγέτες του ΕΑΜ/ΚΚΕ στόχευαν να καταλάβουν δια της βίας την εξουσία μετά την απελευθέρωση αν δεν τους εδίδετο ως ώριμο φρούτο. Είχαν εξ άλλου εκπονήσει σχέδιο στρατιωτικής κατάληψης της Αθήνας από το 1943, το οποίον αναπροσάρμοσαν επανειλημμένα μέχρι τον Δεκέμβριο του 1944. Ότι το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ στόχευε στην εξουσία το είχαν γράψει στις εκθέσεις τους και δύο Βρετανοί αξιωματικοί, ο συνταγματάρχης John Stevens και ο ταγματάρχης David Wallace, από πολύ ενωρίς. Είχαν επισκεφθεί την Ελλάδα στα μέσα του 1943, απεσταλμένοι του υπουργείου Εξωτερικών της μεγάλης Βρετανίας. Γι’ αυτό δεν αντιλαμβάνομαι γιατί ακόμη μέχρι σήμερα γίνονται αναλύσεις και υποθέσεις για το ποιός προκάλεσε το Κίνημα του Δεκέμβρη του 1944. Το κίνημα του Δεκέμβρη το κήρυξε το ΚΚΕ όταν η ελληνική κυβέρνηση, με την σύμφωνη γνώμη των Βρετανών, διέταξε την διάλυση του ΕΛΑΣ. Τα Δεκεμβριανά δεν τα προκάλεσαν οι Βρετανοί, που πολεμούσαν ακόμη σε τόσα μέτωπα, αντιμετώπιζαν μεγάλη έλλειψη δυνάμεων και την εχθρική κοινή γνώμη της χώρας τους, αλλά και των ΗΠΑ, ούτε ο Παπανδρέου και η κυβέρνησή του. Απλά, το ΚΚΕ ίσως δεν ανέμενε ότι οι Βρετανοί και η ελληνική κυβέρνηση θα εγκατέλειπαν έστω και προσωρινά, την πολιτική του συμβιβασμού που είχαν ξεκινήσει το 1942 και την συνέχιζαν μέχρι τις τελευταίες ημέρες του Νοεμβρίου 1944. Αυτή η πολιτική συμβιβασμού με την Αριστερά, είχε εγκαταλειφθεί μόνο προσωρινά τον Απρίλιο του 1944 όταν ο Βασιλιάς Γεώργιος Β’ διέταξε, με ιδιαίτερα σκληρό τρόπο, τον τότε πρωθυπουργό Σοφοκλή Βενιζέλο να ανακαταλάβει τα πλοία του Ελληνικού στόλου που είχαν καταληφθεί από στασιαστές, μέλη του ΕΑΜ, για να προλάβει δράση εναντίον τους από τους Βρετανούς που πιθανότατα θα σήμαινε ακόμη και βύθιση Ελληνικών πλοίων.
29. Για μένα, γράφοντας αυτό το βιβλίο, ήταν μεγάλος προβληματισμός πως να αντιμετωπίσω και να εξηγήσω τους συνεχείς συμβιβασμούς με το ΚΚΕ και τις οργανώσεις του από τις ελληνικές Κυβερνήσεις και τους Βρετανούς. Ακολούθησα την οδό να παρουσιάζω τους λόγους που επικαλούντο οι Έλληνες και οι Βρετανοί για τους συμβιβασμούς αλλά και να σημειώνω και τις αρνητικές επιπτώσεις, πρόσκαιρες αλλά και μακροπρόθεσμες.
30. Οι κομμουνιστές δεν είχαν καμία πιθανότητα να νικήσουν στα Δεκεμβριανά. Απλά, αν είχαν καλύτερο σχέδιο ενεργείας θα μπορούσαν να είχαν προκαλέσει μεγαλύτερες καταστροφές και περισσότερα θύματα. Βέβαια, μπορούσαν να είχαν επιτύχει πολλά πολιτικά κέρδη, αν αντιλαμβάνονταν τη μειονεκτική θέση τους και συμβιβάζονταν ακόμη και μέχρι το τέλος Δεκεμβρίου, ιδιαίτερα όταν ήρθε ο Τσώρτσιλ στην Αθήνα την ημέρα των Χριστουγέννων.
31. Την νίκη στα Δεκεμβριανά την πέτυχαν οι Βρετανοί, με βάση τον αριθμό των στρατιωτών που έλαβαν μέρος, και των όπλων και των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν, χωρίς να παραβλέπεται η τεράστια ηθική και φυσική συμβολή της οργάνωσης Χ, της Χωροφυλακής, των Ταγμάτων Ασφαλείας, των Ταγμάτων Εθνοφυλακής, αλλά κυρίως της 3ης Ορεινής Ταξιαρχίας με τις νίκες τους στο Θησείο, στου Μακρυγιάννη, στου Γουδί, στην Καισαριανή και αλλού. Ο διοικητής της 3ης Ορεινής Ταξιαρχίας, συνταγματάρχης Θρασύβουλος Τσακαλώτος προσέφερε και μια ακόμη μοναδική υπηρεσία στον αγώνα εναντίον των κομμουνιστών, όταν αρνήθηκε να συμπτύξει την ταξιαρχία στο Φάληρο όπως του ζήτησαν οι Βρετανοί. Στα Δεκεμβριανά, οι Βρετανοί είχαν 273 νεκρούς, 1.865 τραυματίες, 55 αγνοούμενους, θεωρουμένους νεκρούς, και 500 αιχμαλώτους του ΕΛΑΣ. Από τις ημερήσιες αναφορές της, προκύπτει ότι η 3η Ορεινή Ταξιαρχία είχε 45 νεκρούς και 185 τραυματίες. Τα Τάγματα Εθνοφυλακής, μαζί με τα Τάγματα Ασφαλείας, είχαν 7 νεκρούς και 23 τραυματίες. Για τα σώματα ασφαλείας - Χωροφυλακή και Αστυνομία – οι αριθμοί που δίδονται από τη ΔΙΣ είναι 635 νεκροί και 390 τραυματίες. Πρέπει όμως να διευκρινισθεί ότι οι περισσότεροι άνδρες των σωμάτων ασφαλείας δεν έπεσαν πολεμώντας σε μάχες. Δολοφονήθηκαν από τον ΕΛΑΣ, την πολιτοφυλακή ή την ΟΠΛΑ μετά τη σύλληψή τους. Αυτός είναι και ο λόγος που οι τραυματίες είναι λιγότεροι από τους νεκρούς.
32. Η πίεση που δεχόταν ο πρωθυπουργός Τσώρτσιλ από το Εργατικό κόμμα, την κοινή γνώμη Μεγάλης Βρετανίας και ΗΠΑ, ως και του Γενικού Αρχηγείου Στρατού να τελειώνει με τις μάχες με τον ΕΛΑΣ στην Ελλάδα, οδήγησε σε ήπια μεταχείριση των κομμουνιστών στη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός στις 11 Ιανουαρίου και στη Συμφωνία της Βάρκιζας στις 12 Φεβρουαρίου 1945. Αποτέλεσμα αυτής της ήπιας μεταχείρισης ήταν να αρχίσει η λεγόμενη Λευκή Τρομοκρατία και χιλιάδες αντάρτες του ΕΛΑΣ να καταφύγουν στο Μπούλκες, στη Γιουγκοσλαβία, όπου εκπαιδεύτηκαν και στη συνέχεια ξεκίνησαν την Ανταρσία του 1946-49.
33. Τελειώνοντας, θέλω να επισημάνω ότι οι πολιτικοί και μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας μετά το τέλος της Κομμουνιστικής Ανταρσίας το 1949, και με την πάροδο του χρόνου, για λόγους εσωτερικής γαλήνης και εθνικής ομοψυχίας, αργότερα ίσως και από κάποιο αίσθημα ενοχής για την επτάχρονη δικτατορία, προσάρμοσαν τις αντιδράσεις τους και τις κρίσεις τους για πολλούς οργανισμούς της περιόδου 1940-49, όπως τα Τάγματα Ασφαλείας, το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και τον λεγόμενο ΔΣΕ, ή για γεγονότα όπως η Εθνική Αντίσταση, η Κόκκινη Τρομοκρατία του 1943-44, οι εσωτερικές συγκρούσεις του 1943-44 και του 1946-49 και το Παιδομάζωμα. Αυτό είναι κατανοητό να το εφαρμόσουν οι πολιτικοί και να το δεχθεί η κοινωνία. Όμως, η Ιστορία δεν οφείλει παρόμοια προσαρμογή, υπεκφυγή ή αποσιώπηση, αλλά πρέπει να παραμένει σε μιά αντικειμενική καταγραφή όλων των γεγονότων. Την οφείλει πρώτα-πρώτα στα θύματα εκείνης της περιόδου, ιδιαίτερα στα αθώα εξ αυτών, αλλά προ παντός την οφείλει στους Έλληνες που ακολούθησαν και θα ακολουθήσουν στο μέλλον. Η αντικειμενική καταγραφή είναι απαραίτητη, ειδικώς για τα γεγονότα της περιόδου 1940-49, γιατί οι οπαδοί της μειοψηφίας που προκάλεσε όλα σχεδόν τα δυσάρεστα εκείνης της περιόδου, δεν ακολούθησε το παράδειγμα της πλειοψηφίας για λήθη και εθνική ομοψυχία, αλλά έχει επιδοθεί σε έναν συνεχή αγώνα προβολής ψευδών ως ιστορία που τα περνά σε μέρος της νεολαίας και λειτουργούν ως καρκίνος στις σάρκες του έθνους.
Σας ευχαριστώ που με ακούσατε.
ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ
